Stanislaw Lem Doskonala Proznia (2)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Lecz rodzice ju� tego chyba nie wi�dz�: to przecie�latami sz�o! Wobec wszelkiego nowe�go zaskoczenia (eufemizm: idiota niczego imnie oszcz�dzi) jest najpierw u�amek sekundy, w którym wraz z nimi odczuwamyudar grozy: dojmuj�cy strach, �e to roztrzaska nie tylko aktualny moment, leczwywróci za jednym zamachem ca�� budowl�, pieczo�o�wicie wzniesion� przez ojca imatk� w ci�gu miesi�cy i lat.Omy�ka: po pierwszej wymianie spojrze�, czystoodruchowej, przerzutkami lakonicznych uwag, w tonie naturalnej rozmowy, zaczynasi� d�wiganie tego no�wego ci�aru, wpasowywanie go w stworzony uk�ad -niesamowity komizm i frapuj�ca wznios�o�� jest w ta�kich scenach - dzi�ki ichpsychologicznej trafno�ci, rzecz jasna.S�owa, jakich wa�� si� u�ywa�, kiedynie mo�na wreszcie nie w�o�y� �kaftanika�! Kiedy nie wiadomo, co robi� zbrzytw�; albo kiedy matka, wy�skoczywszy z wanny, barykaduje si� w �azience, apo�tem, zrobiwszy krótkie spi�cie w ca�ym domu, przez co zapada ciemno��, poomacku rozbiera barykad� z mebli, bo obecno�� tej ostatniej by�aby wszak dlaobowi�zuj�cej j� wersji dziecka bardziej szkodliwa ni� b��d instalacjielektrycznej.W przedpokoju, ociekaj��ca wod�, owini�ta w gruby dywan, zapewneprzez wzgl�d na brzytw�, czeka na powrót ojca - chropa�wo i niepor�cznie,gorzej, niewiarygodnie to brzmi tak streszczone, tak wyrwane z kontekstu.Rodzice dzia�aj� pod�ug wiedzy, �e doprowadzenie takich zaj�� do normy -dowolnymi interpretacjami - stanowi niemo�liwo��; tote� lekko, ani pojmuj�csami kiedy, przekroczyli granic� tej normy, wchodz�c w obszar niedost�pny dlazwyk�ych biurowych i kuchennych �miertelników.Nie w kierunku ob��du, nicpodobne�go: to nieprawda, �e ka�dy mo�e oszale�.Ale ka�dy mo�e uwierzy�.Abynie zosta� rodzin� zha�bion�, mu�sieli zosta� �wi�t�.To s�owo w ksi��ce niepada; idiota nie jest te�, pod�ug wiary rodziców, bo tak trzeba nazwa� rzecz,ani bogiem, ani bóstwem; jest tylko inny od wszy�stkich istot; jest samoswój,niepodobny do �adnego dziecka i ch�opca; i w owej inno�ci jest ich,nieodwo��alnie kochany i jedyny.Wykluczone? A wi�c prze�czytajcie �Idiot�sami; zobaczycie, �e wiara nie jest tylko metafizyczn� zdolno�ci� umys�u.Sytuacja jest ca�� swoj� substancj� tak wkorzeniona ci�gle w drastyczno��, �etylko absurd wiary mo�e j� zbawi� od pot�pienia, to znaczy, tutaj: odpsychopatologicznej nomenklatury.Je�eli �wi�tych pa�skich brali psychia�trzyza paranoików, to czemu w�a�ciwie nie mo�e by� i na odwrót? Idiota? To s�owopojawia si� w akcji, ale tylko kiedy rodzice wchodz� mi�dzy innych ludzi.Mówi�o dziecku j�zykiem owych innych, lekarzy, adwokatów, krewnych, lecz dla siebiewiedz� lepiej: wi�c to innym w�a�nie k�ami�, poniewa� ich wierze brak znamionpos�annictwa, a wi�c i agresywno�ci, domagaj�cej si� konwersji pogan.Ojciec imatka s� zreszt� zbyt trze�wi, aby mogli cho� przez sekund� uwierzy� wmo�liwo�� takiej konwersji: nie dbaj� o ni�, nie ca�y �wiat ma by� przecie�ocalony, lecz tylko troje istot.Póki ich �ycia - póty wspólnego ko�cio�a.Nieidzie o wstyd ani o presti�, ani o szale�stwo starzej�cej si� pary, zwanefolie en deux: to tyl�ko doczesny, chwilowy, zachodz�cy w domu z central�nymogrzewaniem triumf mi�o�ci, której wyrazem s� s�owa �credo, quia absurdum est�.Je�li to ob��d, tym samym musi si� z nim zrówna� ka�da wiara.Spallanzani st�paca�y czas po linie, bo najwi�k�szym niebezpiecze�stwem by�a dla powie�ci -kary�katura �wi�tej rodziny.Ojciec jest stary? Wi�c to Jó�zef.Matka o tylem�odsza? Maria.A wówczas dzie�cko.Otó� my�l�, �e gdyby Dostojewski nienapisa� by� �Idioty�, ten kierunek alegoryczno�ci w ogóle by si� nie pojawi� -lub tak stuszowany, �e zaledwie, przez nielicznych, dostrzegalny.Je�eli wolnotak po�wiedzie�, Spallanzani absolutnie nic nie ma przeciw Ewangelii; nie chcetedy wcale dotkn�� i �wi�tej ro�dziny, a je�li mimo wszystko powstaje - nie dasi� tego w zupe�no�ci unikn�� - taki w�a�nie znaczenio�wy rykoszet, to �win�ponosi wy��cznie Dostojewski swoim �Idiot��.Ale� tak: tylko w ten sposóbzosta� skoncentrowany burz�cy nabój utworu, tylko jako atak wymierzony wgenialnego pisarza! Ksi�� Myszkin, �wi�ty epileptyk, ascetyczny m�odzianekzapozna�wany, Jezus ze stygmatami grand mal - on jest tutaj ��cznikiem, punktemprzeka�nikowym.Idiota Spallanzaniego przypomina go chwilami - odwróceniemzna�ków! To jakby wariant furiacki, i tak w�a�nie mo�na by sobie wyobrazi�dojrzewanie bladego wyrostka Myszkina, kiedy epileptyczne ataki, z ichmistyczn� aur�, z ich bydl�cym przykurczeni, rozwalaj� po raz pierw�szy,angeliczn� m�odziankowato��.Malec jest krety�nem? Nieustannie, tak, aledochodzi do komunii jego t�poty ze wznios�o�ci�, jak cho�by kiedy oczadzia�y odmuzyki rozbija, rani�c si�, p�yt� gramofonow� i usi�uje j� po�re� razem zw�asn� krwi�.To� to jest forma - jako próba - transsubstancjacji: widocznieco� doko�ata�o si� do jego zm�tnia�ej �wiadomo�ci z Bacha - je�li chcia� gouczyni� cz�ci� siebie - zja�daj�c go.Gdyby rodzice oddali ca�� spraw�instytucjonalne�mu Panu Bogu; albo, gdyby po prostu wytworzyli trójosobow�namiastk� religii, jak�� sekt� z niedoroz�wini�tym, podstawionym za Boga,kl�ska by�aby pew�na.Lecz oni nie przestaj� by� ani na mgnienie zwy�k�ymi,dos�ownymi, zmaltretowanymi rodzicami, nie pomy�leli nawet o drodze uroszcze�sakralnych, w ogó�le - �adnych si� nie dopu�cili, niczego, co nie by�o dora�ne,natychmiast konieczne.Oni wi�c wcale w�a��ciwie systemu �adnego nie zbudowali:to on, poprzez sytuacj�, narodzi� si� im i objawi�, nie chciany, nie planowany,nie podejrzewany nawet.Nie zaznali prze�cie� �adnego objawienia, byli sami napocz�tku i sami pozostali.A wi�c ziemska, tylko ziemska mi�o��.Od�wykli�my odtakiej jej pot�gi w literaturze, która, po�brawszy nauki cynizmu, maj�c swójstary romantyczny grzbiet pogruchotany razami doktryn psycho�analitycznych,o�lep�a na t� cz�� amplitudy ludzkich przeznacze�, któr� �ywi�a si�, którawyhodowa�a nam klasyk� historyczn�.Okrutna powie��: najpierw o bezgranicznymtalen�cie kompensacji, a wi�c i twórczo�ci, której mieszka�niem jest ka�dy,byle jaki, byle kto, je�li los zderzy go z tortur� odpowiedniego zadania.Adalej: o for�mach, w jakich przejawi� si� mo�e mi�o��, je�li wyzbyta nadziei,je�li doprowadzona do dna rozpaczy, lecz nie rezygnuj�ca ze swego obiektu.Wtym kon�tek�cie s�owa �credo quia absurdum� s� doczesnym odpowiednikiem s�ów�finis vitae, sed non amoris�.Powie�� o tym (to ju� sprawozdanieantropologiczne, a nie tragedia ojca i matki), jak powstaje, w mikro�skopowychmechanizmach, czysta intencjonalno�� nazywaj�cego stwarzania �wiata, a wi�c nietrans�cendencja po prostu, nie: chodzi o to, �eby �wiat, nie�naruszony w jegodowolnie gwa�townej ha�bie i brzy�docie, mo�na przeinaczy� - czyli o to, coujmuj� s�o�wa: przemienienie, transfiguracja.Gdyby�my nie po�trafiliprzerabia� potworno�ci w korelaty anielstwa, nie mogliby�my trwa�: i o tym jestta ksi��ka.Wiara w transcendencj� mo�e by� ca�kowicie zb�dna, i bez niej dasi� dost�pi� �aski (lub m�ki) teodycei, bo nie w rozpoznaniach stanów rzeczy,lecz w ich przeinaczalno�ci �yje wolno�� cz�owieka [ Pobierz całość w formacie PDF ]

download | pobieranie | ebook | pdf | do ÂściÂągnięcia

Archiwum