[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.46Wybrane koncepcje historiozoficzneW oparciu o wymienione w poprzednim podrozdziale koncepcje czasu spo ecznego, które zwi zane s z teoriami kosmogonicznymi, w historiozofii pojawiaj si rozmaite wizje przebiegu dziejów cywilizacji.Otwarto dziejów – koncepcja zgodna z autokreacyjnym modelem czasu historycznego; wedle K.R.Poppera przysz o jest otwarta i niezdeterminowana, a je li nawet wyst puje w dziejach podobie stwo mi dzy ró nymi wydarzeniami historycznymi (np.powstawanie tyranii w staro ytnej Grecji i wspó czesnych dyktatur), to ma ono znaczenie dla socjologa i politologa, natomiast podobnym zdarzeniom za ka dym razem towarzysz odmienne okoliczno ci i ta w a nie odmienno mo e przes dzi o dalszym biegu wypadków.Je li natomiast uwierzymy w prawo powtarzalnych cykli, to na pewno b dziemy si doszukiwa i znajdowa jego potwierdzenie, nie b dzie to ju jednak nauka, tylko– zdaniem Poppera – „truj ca choroba intelektualna naszych czasów”, któr nazwa mo na filozofi prorocz.Wszelkie ideologie zak adaj ce, i wiat rozwija si wed ug okre lonych praw, uwa a Popper za nienaukowe i niebezpieczne historyczne proroctwa rozpoczynaj ce w istocie totalitarne próby naginania rzeczywisto ci do zaprojektowanych sztucznie, utopijnych schematów.Pesymizm historiozoficzny – czyli mit zm $*+ierzchu; wiara w nadej cie schy ku lub zu-pe nego upadku cywilizacji wyst puje, b d w wersji stopniowej degradacji b d w apokaliptycznej wizji ko ca wiata (ta ostatnia stanowi raczej domen my li religijnej).Idee schy ku cz sto towarzysz chwilom upadku struktur pa stwowych i pogl dy historiozofów s wówczas wiernym odzwierciedleniem panuj cych powszechnie nastrojów.Pesymizm i katastrofizm pojawi si w filozofii stoików, np.u Seneki szerz cego wizj upadku grecko-rzymskiej kultu %*ry.Wspó cze nie pogl dy tego rodzaju znajdziemy w pismach hisz-pa skiego filozofa Ortegi y Gasseta, który krytykowa wspó czesn cywilizacj techniczn i wskazywa na mo liwo nadej cia nowej ery barbarzy stwa, a tak e w dzie ach Fryderyka Nietzschego.W formie literackiej mit zmierzchu wyst puje w powie ciach Józefa Conrada.Przekonanie o nadchodz cym „zmierzchu Zachodu” cechuje wielu anglosaskich historiozofów: Oswalda Spenglera, Arnolda Toynbee’ego, Paula Kennedy’ego g osz cych teori powstawania – rozwoju – upadku57) w odniesieniu do historii wiatowych mocarstw i kultur.Mesjanizm – dos ownie oznacza pogl d religijno-spo eczny g osz cy wiar w nadej-cie wybawiciela (hebr.Masziach = pomazaniec), który przyniesie lepsz przysz o i dokona dzie a wybawienia; w sensie natomiast pogl du historiozoficznego oraz politycznej ideologii stanowi mistyczn wiar w pos annictwo w asnego narodu lub ruchu politycznego, którego dzia alno przyniesie wyzwolenie, zmieni oblicze wiata i rozpocznie 57) por.np.O.Spengler: Historia, kultura, polityka.Warszawa, 990; A.Toynbee: Cywilizacja w czasie próby.Warszawa, 99 ; por.tak e Z.J.Czarnecki: Arnold Toynbee – apokalipsa i nadzieja.„Akcent”, 990, nr 347now er ; ród em tego rodzaju pogl dów by a ydowska koncepcja Mesjasza, w pó -niejszym okresie idee mesjanistyczne wyst powa y w chrze cija skich ruchach chilia-stycznych, a tak e w islamie; z czasem pojawi y si wieckie formy, jak np.w ideologii s owianofilstwa, panslawizmu rosyjskiego i d e do ci g ych podbojów wyros ych z idei Moskwy jako „Trzeciego Rzymu” g oszonej w XVI stuleciu przez mnicha Filoteusza.Cz sto pojawia si u narodów, które utraci y niepodleg o (np.mesjanizm polski XIX wieku jako reakcja na kl sk powstania listopadowego; filozofia Józefa Hoene-Wro skiego, Augusta Cieszkowskiego i Andrzeja Towia skiego; utwory Adama Mickiewicza Dziady, Juliusza S owackiego Król-Duch, Zygmunta Krasi skiego Przed wit).Równie ideologie ruchów terrorystycznych i rewolucyjnych zawieraj cz stokro w tki mesjanistyczne (terroryzm jako czyn przyspieszaj cy moment wyzwolenia i uszcz liwienia w asnego narodu lub nawet ca ej ludzko ci, rewolucja jako moment zbawienia, czyli punkt eschatyczny, i zapocz tkowania nowej epoki w dziejach, oczyszczaj ca funkcja przemocy i terroru).Cykliczno dziejów – koncepcja powtarzalno ci wydarze cechuje nie tylko my l staro ytn i filozofie Wschodu, ale i wiele nowo ytnych teorii historiozoficznych.Wed ug nich wszystko powstaje i zanika, ginie i odradza si , jedynie ruiny s milcz cymi wiad-kami obrotu kó historii.Ju u Platona znajdziemy pogl d o cyklicznych nawrotach dziejów, tak e u rzymskiego historyka Polibius $*+za pojawia si teza o cyklicznym rozwojuustrojów pa stw (tyrania – arystokracja – oligarchia – demokracja – tyrania.).Teoria powrotów historii pojawia si w pracach Giambattisty Vico („spirala historii”, pogl d o nawrotach barbarzy stwa).W ostatnich latach koncepcja cykliczno ci prze ywa swoisty renesans, czego wyrazem jest ogromna popularno wizji nadchodz cego „nowego redniowiecza” (np.ksi ki Barbary Tuchman Odleg e zwierciad o czy Roberta Vacco redniowiecze puka do naszych wrót)58).Tak e w pesymistycznych wizjach „zmierzchu Zachodu”widoczny jest motyw %*cykliczno ci biegu historii, kiedy to wskazuje si na dominacj i przemijanie pot gi kolejnych mocarstw (np.XIX wiek supremacja Anglii, XX wiek hegemonia USA, XXI wiek – stuleciem Dalekiego Wschodu?).Historiozoficzny optymizm – wynika z przekonania o tym, e umys ludzki gwaran-tuje sta y post p w historii ludzko ci.Twórcze mo liwo ci rodzaju ludzkiego realizuj si wi c w nieustaj cym rozwoju wiedzy, techniki, moralno ci i yciu spo ecze stw.Schemat triadyczny (trójelementowy) wydaje si pojawia w koncepcjach historiozoficznych najcz ciej – ju w pocz tkach chrze cija stwa ukszta towa si podzia na epok Starego Testamentu (Boga Gniewu) i epok Nowego Testamentu (Boga Mi o ci); opat Joachim z Fiore ( 30– 202) doda do tego schematu kolejny element, czyli epok Ducha wi tego; wed ug Joachima Trójca wi ta stanowi zasad historii, ka da epoka posiada w asn specyfik , a przej cia mi dzy epokami maj gwa towny charakter; pogl dy te przyj o wiele ruchów millenarystycznych, sta y si te podstaw dyktatury Coli di Rienzo w 347 r.; do schematu tego nawi za polski filozof August Cieszkowski ( 8 4– 894) Nowo ytna idea post pu pojawia a si w pismach wielu filozofów, mi dzy innymi u Jeana Bodina, który 58) zob.U.Eco: Semiologia ycia codziennego.Warszawa, 99648uwa a , e dzieje ludzkie s realizacj idei post pu w formie linearnej.Jako jeden z g ównych motywów znajdzie si w my li francuskiego O wiecenia (np.u Jeana Condorceta), w filozofii pozytywistycznej (np.u Augusta Comte’a) oraz w marksizmie i my li nowej lewicy.Levis H.Morgan wyró ni trzy stadia dziejów ludzko ci:) dziko ,2) barbarzy stwo,3) cywilizacj.U Karola Marksa historia dzieli a si na nast puj ce formacje:– wspólnota pierwotna,– niewolnictwo,– feudalizm,– kapitalizm,– socjalizm,– komunizm.Neomarksista Jurgen Habermas wyró ni za cztery formacje dziejowe:) pierwotn ,2) tradycyjn ,3) kapitalistyczn ,4) postkapitalistyczn.Wspó cze nie schemat triadyczny (mag$*+ia liczby „trzy”) znajdziemy w najnowszychkoncepcjach podzia u historii wiata na fazy:– agrarn (cywilizacj%*e rolnicze),– industrialn (od rewolucji przemys owej),– postindustrialn (ponowoczesno , spo ecze stwo informacyjne)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]