[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Teoi rie te, w przeciwieñstwie do pozosta³ych, nie proponuj¹ krañcowychrozstrzygniêæ do~- tycz¹cych natury rozwoju i mechanizmurozwojowego, lecz raczej poszukuj¹ syntezy ~- i uogólnieñ, które pozwoli³yby -przynajmniej y w za³ojeniu ich autorów - na kompromis miêdzy ró¿nymi stanowiskami.Nale¿y równie¿ Z- podkreœliæ, ¿e na gruncie tychteorii wypraco282wano nowy paradygmat kontekstualizmu i interakcjonizmu w badaniach rozwojowych.Teorie typu E jednak - jak do tej pory - nie dostarczyly rewelacyjnych wynikówbadañ, które stanowi³yby jak¹œ syntezê dorobku pozosta³ych orientacji.Badaniarealizowane w tym nurcie zarysowuj¹ perspektywy teoretyczne, które przedewszystkim otwieraj¹ nowe pola badawcze, zamiast dostarczaæ rozwi¹zania starychproblemów.7.4PodsumowanieW analizach teoretycznych i badaniach prowadzonych przez psychologówrozwojowych poszukuje siê odpowiedzi na pytanie o charakter, przebieg iuwarunkowania zmiany rozwojowej.W zale¿noœci od typu problemów poszukiwania tedotycz¹ b¹dŸ tylko rozwoju pewnych funkcji czy w³aœciwoœci, b¹dŸ ca³oœciowoujmowanego funkcjonowania cz³owieka w danym okresie ¿ycia.We wspó³czesnejliteraturze psychologicznej brakuje jednej, ogólnej i wyczerpuj¹cej teoriirozwoju psychicznego.Spotykane teorie ró¿ni¹ siê sposobem pojmowania zjawiska rozwoju orazpodejœciem do dotycz¹cych go badañ.Dominuj¹ teorie w¹skiego zasiêgu,ograniczone do okreœlonego przedzia³u wieku lub okreœlonego obszaru b¹dŸdziedziny rozwoju cz³owieka.Wiêkszoœæ koncepcji ma jedynie charakter opisowy inie wyjaœnia, na czym polegaj¹ zmiany w zakresie zachowania, doœwiadczenia,osobowoœci czy relacji jednostki z otoczeniem, nie odpowiada te¿ na pytanie ouwarunkowania tych zmian.PSIfCHOL001A ROZWOJU CILOWIEKAPoszukuj¹c odpowiedzi na pytanie o naturê zmian rozwojowych, utworzonodwuwymiarow¹ klasyfikacjê teorii rozwoju psychicznego, uwzglêdniaj¹c dwapodstawowe wymiary, to jest ukierunkowanie zmian rozwojowych oraz stadialnoœærozwoju.W jej ramach wyodrêbniono piêæ zasadniczo ró¿ni¹cych siê modeliprzebiegu zmian rozwojowych: fazowy, cykliczny, sekwencyjny, liniowy imieszanyPoszukuj¹c z kolei odpowiedzi na pytanie o mechanizm powstawania zmianrozwojowych, uwagê skoncentrowano na wymiarze "reaktywnoœæ versus aktywnoœæw³asna" organizmu.Z perspektywy tego wymiaru wyodrêbniono trzy modelemechanizmów rozwoju psychicznego: mechanistyczny, kontekstualny iorganizmicznyNajpowa¿niejszy problem badawczy, przed jakim stoi psychologia rozwojucz³owieka, to takie zaplanowanie badañ, aby mo¿liwa by³a kontrola czynnikówpowi¹zanych z wiekiem (wewnêtrzne determinanty zmiany rozwojowej) orazczynników powi¹zanych z przynale¿noœci¹ do danego pokolenia/kohorty - grupypodzielaj¹cej podobne doœwiadczenia spo³eczne (zewnêtrzne determinanty zmianyrozwojowej).Badacze stosuj¹ najczêœciej ró¿ne odmiany strategii badawczychnieeksperymentalnych: badania poprzeczne, pod³u¿ne i sekwencyjne, a wœród nich:badania ukoœne, czasowo-sekwencyjne, pokoleniowo-sekwencyjne iprzekrojowo-sekwencyjne.R¿adziej - ze wzglêdu na trudnoœci z losowym doboremosób, losowym doborem wartoœci zmiennej eksperymentalnej, znaczne koszty orazproblemy natury etycznej - stosowane s¹ strategie eksperymentalne.Omawiaj¹cka¿d¹ z tych strategii, wy³oniono czynniki uszkadzaj¹ce trafnoœæ prowadzonychwed³ug nich badañ.PYTANIA SPRAWDZAJ¥CE1.Proszê sporz¹dziæ krótkie charakterystyki trzech osób w tym samym wieku iprzeanalizowaæ ró¿nice miêdzy nimi.2.Proszê podaæ przyk³ady: (a) zmian rozwojowych uniwersalnych, (b) zmianrozwojowych charakterystycznych dla dowolnie wybranej grupy i (c)indywidualnych zmian rozwojowych.WPROWADZENIE D0 PS11~H0LOG11 R0ZW0JU Z H 33.Proszê przedstawiæ kilka definicji rozwoju i zastanowiæ siê, z czegowynikaj¹ ró¿nice miêdzy nimi.4.Jakie s¹ konsekwencje pos³ugiwania siê liniowym modelem zmiany rozwojowejprzy planowaniu badañ?5.Proszê wykorzystaæ cykliczno-fazowy model ujmowania zmiany rozwojowej dozaplanowania obserwacji dziecka w wieku 2-3 lat.6.Proszê zaplanowaæ badania nad procesem opanowywania umiejêtnoœci czytaniaprzez dzieci w wieku 5-8 lat, wed³ug strategii badañprzekrojowo-sekwencyjnych.LITERATURA ZALECANABrzeziñska, A., Czub, T, Lutomski, G., Smykowski, B.(red.).(1995).Dziecko wzabawie i œwiecie jêzyka.Poznañ: Zysk i S-ka.Brzeziñska, A., Lutomski, G.(red.).(1994).Dziecko w œwiecie ludzi iprzedmiotów.Poznañ: Zysk i Ska.Brzeziñska, A, Lutomski, G., Smykowski, B.(red.).(1995).Dziecko wœródrówieœników i doros³ych.Poznañ: Zysk i S-ka.Erikson, E.H.(1997).Dzieciñstwo i spo³eczeñstwo.Poznañ: Dom WydawniczyRebis.Piaget, J.(1966).Studia z psychologii dziecka.Warszawa: PWN.Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M.(1996).Psychologia rozwoju cz³owieka.Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.Trempa³a, J.(1989).Rozumowanie we wczesnej doros³oœci.Warszawa: PWN.Wygotski, L.S.(1971).Wybrane prace psychologiczne.Warszawa: PWN.sRozwój cz³owieka w pe³nym cyklu ¿yciaMaria Kielay Turskaluczowym dla ukazania rozwoju cz³owieka pojêciem jest zmiana rozwojowa,ujmowana jako ró¿nica w ca³oœci lub organizacji struktury charakteryzowanego podmiotu, zaznaczaj¹ca siê w czasie i prowadz¹ca do jego trwa³ychstrukturalnych lub funkcjonalnych przekszta³ceñ (Przetacznik-Gierowska iTyszkowa, 1996).Zmiany rozwojowe maj¹ zwykle charakter progresywny i prowadz¹do coraz lepszego uporz¹dkowania struktury uk³adu (zob.np.Piaget, 1966a) lubdo wywo³ania pozytywnych prze¿yæ u rozwijaj¹cej siê jednostki (zob.np.Maslow,1978).Zachodz¹ce w podmiocie zmiany prowadz¹ nie tylko do postrzegania go jakoró¿nego w poszczególnych momentach rozwoju (zmiany intraindywidualne), aletak¿e jako pozostaj¹cego w relacji podobieñstwa/ró¿nicy do innych podmiotów,znajduj¹cych siê w tym samym momencie na osi czasu (zmiany interindywidualne)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]